Kamu güveni, sosyal istikrarın bel kemiğidir. Ancak bunu ölçmek ve yönlendirmek karmaşık bir meseledir. Özellikle “yolsuzluk algısı” gibi soyut kavramlar, doğrudan gözlemlenemeyen ama toplumun tüm katmanlarına nüfuz eden olgulardır. Bu noktada yapay zekânın açıklanabilirliğiyle birleşen veri analitiği, güçlü bir ışık kaynağına dönüşüyor.
Bu çalışmada, ülkelerin yolsuzluk algısını etkileyen faktörleri Dünya Mutluluk Endeksi ve enflasyon göstergeleri üzerinden değerlendirdik. Sadece tahmin etmekle yetinmedik, sonuçların nedenini de görselleştirdik.
Verinin Kaynağı: Mutluluk ve Enflasyon
Kullanılan veri kümesi iki ana kaynaktan oluşuyor:
- Gallup World Poll verileriyle oluşturulan Dünya Mutluluk Endeksi: bireysel refahı ölçen sosyal ve ekonomik göstergeler içeriyor (örneğin; sağlıklı yaşam süresi, sosyal destek, özgürlük algısı).
- Dünya Bankası Enflasyon Göstergeleri: tüketici ve üretici fiyat endekslerinden GSYH deflatörlerine kadar çeşitli enflasyon metriklerini sunuyor.
Veriler, eksik değerlerin doldurulması, normalizasyon ve kategorik dönüşümler gibi klasik veri ön işleme adımlarından geçirildi. Amaç, modelin yalnızca doğru tahmin yapması değil, sağlam ve anlamlı sonuçlar vermesiydi.
Yöntemsel Yaklaşım: Regresyon ve Açıklanabilirlik
Yolsuzluk algısını sayısal olarak tahmin edebilmek için farklı regresyon modelleri uygulandı:
- Doğrusal Regresyon
- Karar Ağaçları
- Random Forest
- XGBoost (en yüksek başarı oranı)
Modellerin başarımı, Ortalama Kare Hatası (MSE) ve R-Kare (R²) değerleri ile ölçüldü. XGBoost, en düşük MSE (0.03) ve en yüksek R² (0.60) ile öne çıktı.
Tahminlerin ötesine geçmek için SHAP (SHapley Additive exPlanations) analizi uygulandı. Böylece her bir değişkenin model tahmini üzerindeki etkisi nicel ve görsel olarak değerlendirildi.
Bulgular: Algıyı Şekillendiren Asıl Faktörler
Model sonuçları şu temel bulguları ortaya koydu:
- Yolsuzluk algısını en çok etkileyen faktörler:
- Doğumda sağlıklı yaşam beklentisi
- Sosyal destek
- Kişi başına düşen GSYH
- Hayat seçimlerinde özgürlük
- Doğumda sağlıklı yaşam beklentisi
- Enflasyon göstergeleri, genel olarak daha sınırlı etkiye sahip. Bu da bireylerin ekonomik algısının, doğrudan fiyat değişimlerinden çok yaşam kalitesiyle şekillendiğini gösteriyor.
Ne Anlama Geliyor?
Bu analiz, sadece veri madenciliği veya istatistiksel bir çalışma değil; aynı zamanda politikaya veriyle yön verme pratiğidir. Karar vericiler için:
- Refah göstergelerini iyileştirmek, yolsuzluk algısını doğrudan etkileyebilir.
- Ekonomik büyümenin yolsuzluk algısını azaltmadaki rolü, gelirden ziyade yaşam kalitesine bağlıdır.
- Sosyal politikaların etkisi, en az makroekonomik göstergeler kadar belirleyicidir.
Geleceğe Bakış: Ne Yapılabilir?
Bu çalışma yalnızca bir başlangıç. Geliştirilmesi planlanan bazı alanlar:
- Zaman serisi analizi ile algı değişiminin dinamik takibi
- Kurumsal göstergelerin (siyasi istikrar, hukukun üstünlüğü) modele dahil edilmesi
- Kültürel bağlamların analize entegre edilmesi
- Yeni nesil açıklanabilir yapay zeka teknikleriyle model içi yorum derinliğinin artırılması
Sonuç
Toplumların yolsuzluk algısını şekillendiren unsurlar, sadece fiyatlar ya da politik söylemler değil. Sağlık, destek, özgürlük ve adalet gibi temel yaşam bileşenleri bu algının temel belirleyicileri. Bu çalışma, açıklanabilir yapay zeka ve veri bilimi sayesinde sadece neyin önemli olduğunu değil, neden önemli olduğunu da ortaya koyuyor.
Veri sadece bilgi değil; anlamdır. Ve bu anlam, doğru analiz edildiğinde toplumu daha iyi bir yöne taşıyabilir.
*Bu blog yazısı International Symposium on AI-Driven Engineering Systems(ISADES’25)’de sunulan yayınımızdan üretilmiştir.